Ağaçbaşı Turba Bataklığı hakkında kitap ve yayımları bulunan Karadeniz Teknik Üniversitesi Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Coşkun Erüz, turbalığın yaklaşık 60 hektar alana sahip olmasına rağmen bölgedeki 600 hektarlık kısmın doğal sit alanı olarak tescil edildiğini söyledi.
Turbalığın yaklaşık 9-10 bin yıllık yaşa sahip olduğunu lisana getiren Erüz, asitli yapısından ötürü içerisine giren bitki ve böceklerin, parçalanmadan fosil halinde kalabildiğini belirtti.
Erüz, bunun geçmişe dair bilgi alabilmek ismine değerli olduğuna işaret ederek, “Yaklaşık 9-10 bin yıldır bölgede yaşayan hayvanların kalıntıları, bitkilerin kalıntıları bölgedeki ömrün bütün izleriyle birlikte örneğin iklimin nasıl değiştiğini, şayet insan müdahalesi varsa yahut yangınlar geçirmişse o periyotta doğal olayların tamamını bünyesinde barındıran ekolojik bir kütüphane arşivi.” tabirlerini kullandı.
“DOĞU KARADENİZ’İN 9 BİN YILLIK EKOLOJİK GEÇMİŞİNİN ARŞİVİ”
Turbalığın, bölgenin az görülen ekolojik arşivini oluşturduğuna dikkati çeken Erüz, şöyle devam etti:
“Ekolojik olarak olduğu kadar da tabiat bilimleri açısından bir arşiv misyonu görebilmesi münasebetiyle çok kıymetli ve tarihî değeri olan bir alan. Her yıl oluşan üzerindeki bitkiler öldüğünde, yani o yılın sonundaki bitki öldüğünde olağanda çürüyüp parçalanır, toprak olur. Buradaki suyun ve bataklık yapısından ötürü o çürümüyor fosilleşip orada kalıyor. Hasebiyle milimetrik büyüyor. Yaklaşık şu anki kalınlığı 3,5 metre civarında. Doğu Karadeniz’in 9 bin yıllık ekolojik geçmişinin arşivi Ağaçbaşı’nda ve yakınındaki Barma Yaylası’nda.”
Erüz, Ağaçbaşı Turbalığı’nın, ekolojik özelliklerinin yanı sıra pozisyonu prestijiyle da kıymetli olduğunun altını çizdi.
Gümüşhane’nin Kelkit ilçesindeki Satala Antik Kenti’nin, Roma’nın en kıymetli garnizon kentlerinden biri olduğunu belirten Erüz, buraya denizle temasın Ağaçbaşı Turbalığı’nın bulunduğu yoldan sağlandığını söyledi.
Erüz, tıpkı vakitte Roma yolu olarak bilinen taş yolun hala turbalığın içerisinden geçtiğini tabir ederek, “Ağaçbaşı’nın içerisinde Roma periyoduna ilişkin bir yol kalıntısı hala mevcut ve bu yol arkeolojik olarak tescil altına alınmış durumda. Yani Roma periyodundan beri İpek Yolu’nun bir kolu. Ondan öncesinden beri var olan tarihi bir yol güzergahı üzerinde Ağaçbaşı hem ekolojik hem de tarihî olarak kıymetli bir güzergah alanı.” diye konuştu.
BAMSI BEYREK’E BATAKLIK UYARISI
Tarihte Trabzon Krallığı devrinde bölgenin değerli bir coğrafya olduğunu tabir eden Prof. Dr. Erüz, Dede Korkut’un bilhassa turbalığa yönelik bir ikazının olduğunu lisana getirerek, şunları kaydetti:
“Trabzon, Trabzon Krallığı’nın, Komnenosların krallık merkeziydi. Bamsı Beyrek’in tekfurun kızını almak için gelmek zorunda olduğu, Bayburt üzerinden o sınırı kullandığı için Bamsı Beyrek ilgili kıssalarda, ‘Oğul; dağdan bir bataktan geçeceksin, geçenlerin birden fazla batıp kalmıştır, çıkamamıştır. Sen de batar kalırsın, çıkamazsın.’ diye tanımlanıyor. O bataklık da içinden yol geçtiği için net olarak tanımlanıyor zira içinden geçmek zorundasınız fakat batak. ‘Eğer yolu bulamazsanız batar kalırsınız.’ diye bir terim geçiyor. Tam manasıyla Bayburt ile Trabzon ortasındaki kıymetli bir nokta olması münasebetiyle burayı tanımlıyor. Hasebiyle Dede Korkut Öykülerinde geçen Bamsı Beyrek’in geçmek zorunda olduğu bataklık, Ağaçbaşı olarak tanımlanıyor.”
Erüz, Osmanlı devrinde bataklığın bulunduğu güzergahın ticaret ve askeri manada kullanılmaya devam edildiğine dikkati çekerek, “Birçok kaynakta olmakla birlikte Evliya Çelebi kendisi şahsen gitmiş değil zira Evliya Çelebi her yere giderek değil, o bölgedeki bilgileri de derleyerek yapıyor. Trabzon’daki yollardan bahsederken ‘Ağaçbaşı derler, bir yol var. Yolu bulan geçer, bulamayan batar kalır.’ diye bilhassa belirttiği bir güzergah burası. Hakikaten de bu gerçek zira yöresel halk şunu diyor, bundan 100-150 yıl önceye kadar ormanlarla etrafı kaplıydı ve batağa hayvanlar girdiği vakit bile aylarca çıkamıyordu.” diye konuştu.
“156 ASKERİMİZ O HATTA ŞEHİT DÜŞÜYOR”
Osmanlı-Rus savaşında, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kars ve Sarıkamış harekatlarına mühimmatların tekrar bu bölgeden götürüldüğüne değinen Erüz, “Aynı biçimde 1916’da Rus işgal devrinde de Ruslarla yapılan savaştaki en çetin savaşlardan biri Madur-Soğuksu diye geçer. Ortasında Ağaçbaşı bataklığının bulunduğu o hatta büyük bir çaba veriliyor. Yaklaşık binin üzerinde insanın, orada hem Türk tarafından hem de Ruslardan can verdiği belirtiliyor. Bunlardan tespit edilebilen, kayıtları olan 156 askerimiz o hatta şehit düşüyor. Bu şehitlerden biri yüzbaşı olmak üzere birkaç tanesi Ağaçbaşı turba bataklığının içerisinde, şehitlikleri biliniyor. Orada hala mezarları da biliniyor.” tabirlerini kullandı.