Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Türkiye‘nin Mısır ile bağlantılarının normalleşmesindeki dönüm noktasının Doha’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi ile görüşmesi olduğunu belirtti.
Çavuşoğlu, 18 Mart’taki Mısır ziyareti kapsamında mevkidaşı Samih Şukri ile yaptığı ikili görüşmeyle ilgili basın mensuplarının sorularını yanıtladı.
“Güzel bir görüşme gerçekleştirdik, açık ve samimi bir görüşme oldu.” diyen Çavuşoğlu, Türkiye‘de de kısa da olsa görüşme sağlandığını ve ikili bağlantıların nasıl geliştirileceği konusunun ele alındığını aktardı.
Çavuşoğlu, Mısırlı mevkidaşı ile bilhassa bölgesel mevzularda açık ve net bir formda görüş alışverişinde bulunulduğunu, heyetler ortası görüşmede de her bahsin ele alındığını söz etti.
Çavuşoğlu, Türkiye‘nin daha uzun vadeli LNG mutabakatı yapmak istediğini söyleyerek “Bizdeki LNG terminalleri sayesinde şu anda Güneydoğu Avrupa ülkelerine, Balkan ülkelerine gaz ihracatı da yapıyoruz. Münasebetiyle Mısır gazının da Türkiye üzerinden üçüncü ülkelere ihracatı yapılabilir. En son Bulgar Gaz’la BOTAŞ’ın bir muahedesi oldu. Hatta LNG konusunda uzun vadeli mukavele imzalamak istiyoruz. Bu türlü bir teklifte bulunduk.” dedi.
Ortak Ekonomi ve Ticaret Kurulu (JETCO) sisteminin kurulmasını, Ortak Ticaret Odası kurulmasının ve iş forumları düzenlenmesinin teklif edildiğini söyleyen Çavuşoğlu, Dış Ekonomik İlgiler Konseyinde (DEİK) İş Kurulunun yine canlandırılması gerektiğini ve Mısır tarafının buna çok değer verdiğini vurguladı.
Yenilenebilir güç konusundaki işbirliği
Çavuşoğlu, bilhassa yenilenebilir güç, güneş gücü üzere bahislerde işbirliğinin artırılmasını istediklerini aktararak “Mısır da ROSATOM’a nükleer güç santrali kurduruyor. Bizim Akkuyu’daki deneyimimizle bilhassa alt işlerde vazife yapan firmalarımızın buradaki çalışmalara katkı sağlayabileceğini düşünüyoruz.” dedi.
Ro-Ro seferlerinin yine başlatılmasını, savunma işbirliğini geliştirme, askerler ortasındaki diyaloğu artırma konusunun görüşüldüğünü kaydeden Çavuşoğlu, üniversiteler ortasında işbirliği, öğrenci değişimi mevzularının da ele alındığını belirtti.
“Diplomatik bağlarımızı en üst seviyeye çıkarma konusunda mutabık kaldık”
Çavuşoğlu, Mısırlı mevkidaşını Ankara’ya davet ettiğini söyleyerek “Diplomatik bağlantılarımızı en üst seviyeye çıkarma konusunda mutabık kaldık. Önümüzdeki süreçte hangi adımları atacağız onları değerlendirdik.” dedi.
Türkiye’nin Mısır’da önemli yatırımları olduğuna dikkati çeken Çavuşoğlu, şunları kaydetti:
“Bu yatırımlarımız 2 milyar doları geçti ve daima artıyor. Birtakım firmalarımızın uzun vadeli oturma müsaadesi, vize üzere sıkıntıları konuşmak istedik. Biz hususları açmadan daha onları çözeceklerini söylediler. Sonuçta her şey uyguna gidiyor.”
Çavuşoğlu, Suriye, Irak, İran-Suudi Arabistan olağanlaşması, Ukrayna-Rusya Savaşı, Filistin konusu, Somali ve Etiyopya üzere bölgesel problemlerin görüşüldüğünü belirterek “Mısır’ın Etiyopya’yla su sorunu var, bizim de komşu ülkelerle -İran’la, Irak’la, Suriye’yle- birebir biçimde su sorunumuz var. O hususlarda deneyimliyiz. Bilhassa arabuluculuk konusunda yardıma muhtaçlık duyarlarsa gerekli takviyesi verebileceğimizi söyledik.” diye konuştu.
Türkiye’nin Etiyopya’yla da Sudan’la da münasebetlerinin güzel olduğunu hatırlatan Çavuşoğlu, görüşmede Libya‘nın ayrıntılı bir halde konuşulduğunu aktardı.
Çavuşoğlu, ” Libya‘da bilhassa birbirimize rakip olmadığımız ve aslında Libya‘nın istikrarı için birlikte çalışmamız gerektiği konusunda hemfikiriz. Bu bahiste da istişarelerimizi sıklaştıracağız.” dedi.
“İlişkilerimizin koptuğu devirde de ticaretimiz devam etti”
Ziyaret kapsamında Türk iş insanlarıyla da bir ortaya geldiğini belirten Çavuşoğlu, iş insanlarının bilhassa bürokrasi ve öbür bahislerde da önemli takviye görmeye başladığını söyledi.
Çavuşoğlu, Türk firmalarının Mısır’da ticaret ve yatırım yapmaktan şad olduğuna işaret ederek “İlişkilerimizin koptuğu devirde de ticaretimiz devam etti, yatırımlar devam etti, firmalarımıza yönelik olumsuz rastgele bir şey olmadı. Ro-Ro nakliyeciliği üzere kimi mevzularda olumsuz olaylar yaşandı lakin onları da düzeltiyoruz.” dedi.
Mısır’ın ABD ile özel bir ticaret mutabakatı olduğunu hatırlatan Çavuşoğlu, Türk iş insanlarının bu muahededen faydalandığını, Avrupa Birliği’ne de (AB) birebir biçimde ihracat yapabildiğini kaydetti.
Çavuşoğlu, basın mensuplarının Mısır’a büyükelçi atanması hakkındaki sorusuna, “Cumhurbaşkanları bir ortaya gelirse onlar açıklasınlar diye planlıyorduk. Artık seçim vaktinde bu bir ortaya gelme gecikirse, o vakit tekrar Cumhurbaşkanlarına arz edeceğiz, tahminen bir sonraki ziyarete hazırlanırız.” cevabını verdi.
İlişkilerin normalleşmesindeki temel dönüm noktası “Doha’daki görüşme”
İki ülke ortasındaki bir olgunlaşma süreci yaşandığını kaydeden Çavuşoğlu, “Aslında, Şukri’yle New York’ta da biz bu yol haritası üzerinde anlaşmıştık. Evvel yardımcılarımız bir ortaya gelecekti, sonra üçüncü ülkede biz bir ortaya gelecektik, sonra Cumhurbaşkanlarımızın bir ortaya gelmesinin hazırlığını yapacaktık. Ama Doha’da birden olumlu manada bir oldu-bitti oldu. Temel dönüm noktası Sayın Cumhurbaşkanı’mızın (Recep Tayyip Erdoğan) Doha’daki görüşmesi oldu.” dedi.
Çavuşoğlu, Cumhurbaşkanlarının Doha görüşmesi öncesi perde ardında inanılmaz bir şey yaşanmadığı belirterek güvenlikle ilgili istişareler olduğunu ve çok sayıda görüşme yapıldığını kaydetti.
Libya ve deniz yetki alanları muahedesi ile ilgili soruları yanıtlayan Çavuşoğlu, “Bizim Libya‘yla yaptığımız deniz yetki alanları muahedesi, Mısır’ın aleyhine değil. Mısır’ın Yunanistan’la yaptığı mutabakat da bizim aleyhimize değil. O mutabakatta Mısır tarafı alakalar soğukken bile bizim kıta sahanlığımızın hudutlarına riayet etti.” diye konuştu.
Çavuşoğlu, hidrokarbon mutabakatı hakkında yöneltilen soru üzerine, ülkelerin rastgele bir ülkeyle hidrokarbon mutabakatı yapabileceğini belirterek Mısır’ın bu mevzuya, ” Libya‘daki mevcut hükümetin müddetinin dolduğu ve artık yasal olmadığı için mutabakat imzalayamayacağı argümanıyla” itiraz ettiğini anımsattı.
“İmzalanan muahedenin kendileri aleyhine olduğunu söylemiyor. Mısır’ın rahatsız olduğu mevzu, başından beri söylediği mevzu bizim oradaki mevcudiyetimiz.” diyen Çavuşoğlu, “Biz de oradaki mevcudiyetimizin Mısır için bir tehdit oluşturmadığını; o günkü yasal hükümetin daveti ve sonraki hükümetlerin de devam ettirdiği, eğitim dahil bir işbirliğine dayandığını söylüyoruz.” dedi.
Çavuşoğlu, Mısır ile Libya konusunda da daha yakın istişare ve işbirliği içinde olmak için mutabık kalındığını söz ederek şunları kaydetti:
“Dolayısıyla birlikte çalıştıktan sonra, bizim oradaki mevcudiyetimizin ya da askeri işbirliğimizin onlara yönelik bir tehdit olmadığını onlar da görüyor. Aslında görüşmemizde şunu görüyoruz: Libya’da nedir emelimiz, seçim değil mi? Seçim olmadan ülkede birlik beraberlik olmaz. Bir tarafı tutup da bunun müddetini uzatmaya çalışmak, oynamak gerçek bir şey değil. Biz yasal hükümetlerle çalışırken, başka taraftan ülkenin (tabii kaideleri da oluşturarak) seçim yasası başta olmak üzere gerekli maddeleri çıkartarak anayasa değişikliğiyle birlikte yerin oluşturulmasıyla bir seçime gidilmesi gerektiğini daima söylüyoruz. Aslında bu bahislerde da bir görüş ayrılığımız yok. Onların (Libya’nın doğusundaki Temsilciler Meclisi Başkanı) Akile Salih ile fazla angajmanı var, bizim ise tüm taraflarla lakin Libya’nın batısıyla biraz daha fazla angajmanımız var. Natürel Mısır’ın Libya’daki istikrarsızlıktan duyduğu tasayı anlıyoruz. Sonuçta yanı başındaki ülkenin güvenliği ve istikrarı alışılmış ki değerli.”
Çavuşoğlu, deniz yetki alanları konusunda gelecekte Mısır ile mutabakat imzalanırsa bunun Mısır’ın lehine olacağını, Türkiye’nin aleyhine bir şey olmayacağını vurguladı.
Mısır ve İsrail’le ilgilerin düzeltilmesinin akabinde Türkiye’nin öbür ülkelerle (Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi) “ilişkileri kesin” üzere bir talebi olamayacağını lisana getiren Çavuşoğlu, “Ama burada bir işbirliği olacaksa Türkiye’nin haklarını da yedirmeyiz; herkese söylüyoruz bunu. Bizimle daima bir arada işbirliği yapsalar da tıpkı halde, hakça paylaşım diyoruz.” dedi.
Çavuşoğlu, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın AB’ye teklif ettiği Doğu Akdeniz Konferansının hakça paylaşım için çok değerli bir platform olacağının altını çizerek kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Onlar da bilhassa Yunanistan’la bu zelzeleden sonra bağlarımızın tekrar sakinleşmesinden duydukları memnuniyeti lisana getirdiler. Yani bizim Mısır’la bağlarımız yahut başkalarının onlarla ilgileri birbirine alternatif olmamalı. Onlarla da güzel bağlantılar içinde olsunlar, bizimle de güzel bağlantı içinde olsunlar.”
Libya’nın doğusundaki silahlı güçlerin lideri Halife Hafter’le temas hakkında konuşan Çavuşoğlu, “Biz yalnızca Batı ile değil Doğu ile de görüşüyoruz. O bölgeye Büyükelçimiz ziyarete gidiyor.” dedi.
Çavuşoğlu, Türkiye’nin Libya’yı bir bütün olarak gördüğünü belirterek “Bu bizim yalnızca yasal hükümeti tanıdığımız gerçeğini değiştirmez.” tabirini kullandı.
“Oradaki en legal mevcudiyet bizim askeri mevcudiyetimiz”
Libya’da Rusya’nın da asker bulundurmasına ve sürecin hızlandırılması için Mısır’ın da dahil olduğu çoklu bir sürecin başlatılmasına ait soruya karşılık veren Çavuşoğlu, “Bir ülkede bulunan farklı ülkelerin resmi yahut özel askeri mevcudiyetinin müzakeresini yapmak bize düşmez. Lakin BM buna öncülük eder de bir plan üzerinde çalışılırsa biz ona katkı sağlarız.” değerlendirmesinde bulundu.
Çavuşoğlu, Libya’da farklı güçlerin bulunduğunu, Türkiye’nin oradaki varlığının bir mutabakat çerçevesinde olduğunu hatırlatarak “Oradaki en yasal mevcudiyet bizim askeri mevcudiyetimiz.” dedi.
Her siyasi aktörün ardında az ya da çok milis kümelerin olduğunu belirten Çavuşoğlu, kelamlarına şöyle devam etti:
“Ülkeyi (Libya) nasıl birleştireceksin? Burada nizamlı ordunun kurulması, tertipli güvenlik güçlerinin kurulması lazım. BM öncülüğünde bunlar yapılırken oluşturulacak güçlere eğitim başta olmak üzere her türlü dayanağı verebileceğimizi söylüyoruz. Şu anda zati çok sayıda güvenlik gücüne eğitim de veriyoruz biz Libya’da. Yani bu çeşit katkılarımız olur, burada olumlu katkılar sağlarız lakin bir ülke askeri ve güvenlik mevzularında istediği ülkeyle işbirliği yapıp yapmama konusunda kararı kendisi verir.”
Çavuşoğlu, Moskova’da yapılması planlanan Rusya, Türkiye, İran ve Esed rejiminin katılacağı dörtlü görüşmenin ertelenmesine ait soruya, “Ruslar ‘biz bunun hazırlığını yapamadık, erteleyelim’ dediler. Ancak Suriye rejimi oradaydı, tahminen ortak karar vermişlerdir. Daha sonra ‘ileride yapacağız’ dediler, biz de ‘tamam’ dedik.” yanıtı verdi.
Suriye’deki rejimin lideri Esed’in Moskova’da bulunmasına ait gelen soruya cevap veren Çavuşoğlu, iki taraf ortasındaki görüşmelere yorum yapamayacağını belirterek dörtlü görüşmenin Rusya’nın teklifi olduğunu ve Rusya’dan tarih beklediklerini kaydetti.
Çavuşoğlu, dışişleri bakanlarının görüşmesinden evvel neden bakan yardımcılarının buluştuğu sorusuna, 28 Aralık 2022’de gerçekleşen Rusya ve Türkiye’nin savunma bakanları ile istihbarat liderlerinin buluşmasında teknik bahislerin konuşulduğunu, artık ise siyasi bahislerin görüşüldüğünü söyledi.
Siyasi olarak ele alınması gereken birçok mevzu olduğunu lisana getiren Çavuşoğlu, “Askeri ve istihbarat beraberdi (28 Aralık’taki görüşme) dikkat ediyorsanız. Bunların hepsi etap evre. Evvel asker ve istihbarat kurumları sonra dışişleri bakanları seviyesinde. Ortada hazırlık toplantısına gereksinim varsa yapılır, ondan sonra da mümkün üst seviye görüşme gerçekleşir. Bir yol haritası üzerinde daha evvel mutabık kalınmıştı. Sayın Cumhurbaşkanı’mız (Erdoğan) da birkaç kere seyahatlerde gazeteci arkadaşlarla sohbetinde söylemişti.” dedi.
(Sürecek)