Stockholm Milletlerarası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI), 2022 yılına ait global askeri harcamalar raporunu açıkladı.
DW Türkçe’den Cengiz Özbek’in aktardığı rapora nazaran, 2022’de global askeri harcamalar bir evvelki yıla kıyasla yüzde 3,7 artarak 2 trilyon 240 milyar dolara ulaştı. Bu meblağ, ülkelerin toplam gayrisafi yurt içi hasılalarının yüzde 2,2’sini oluşturdu. SIPRI raporlarına nazaran 2015’ten beri her yıl artan global askeri harcamalar, 2022’de rekor tazelemiş oldu. Global askeri harcamaların 2013’ten 2022’ye kadar yüzde 19 arttığı kaydedildi.
Rapor, 2022’de dünya genelinde en fazla askeri harcama yapan ülkeleri de ortaya koydu. Türkiye, 10,6 milyar dolar ile listenin 23’üncü sırasında yer aldı. Bu meblağ, Türkiye’nin 2022’deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 1,2’sine tekabül ediyor. Türkiye’nin global savunma harcamalarındaki hissesi ise binde 5 oldu.
Rapora nazaran, 2022’de Türkiye’nin savunma harcamaları bir evvelki yıla nazaran yüzde 26 azaldı. Böylelikle Türkiye’nin askeri harcamaları üç yıl üst üste düşmüş oldu.
Raporda, Türkiye’nin 2022’de askeri harcamalarının nominal şartlarda yüzde 28 arttığına, lakin ülkedeki yüksek enflasyonun tesiriyle gerçek olarak yüzde 26’lık düşüş belirlendiğine dikkat çekildi. Bu oranın da Türkiye’nin askeri harcamalarında kaydedilen en büyük yıllık düşüşe işaret ettiği belirtildi.
SIPRI raporunda, her vakit olduğu üzere ülkelerin son 10 yıllık harcama trendine de yer verildi. Türkiye’nin savunma harcamalarının 2013 yılından 2022’ye kadar yüzde 15 oranında arttığı görüldü.
Altınbaş Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, Türkiye’nin 2022’deki savunma harcamalarını, evvelki yıllardaki SIPRI raporlarında ortaya koyulan datalarla karşılaştırarak yorumlarken dolar kurunda geçen yıl yaşanan artış ve enflasyona dikkat çekti.
Kozanoğlu, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, “SIPRI’ye nazaran Türkiye’nin askeri harcamaları 2019’da 20,4 milyar dolarla tepe yaptıktan sonra 2020’de 17, 2021’de 15,5 ve 2022’de 10,6 milyar dolara geriledi. 2022’de ortalama dolar kuru yüzde 86 arttı. Bunun sonucu TL bazındaki yüzde 28’lik nominal artış, enflasyonun gerisinde kalıyor. Çünkü 2022 ortalama enflasyonu yüzde 72,32’di. Demek ki TL bazında da gerçek bir gerileme kelam konusu” dedi.
Savunma harcamaları üzerine araştırmaları bulunan Prof. Dr. Gülay Günlük Şenesen de Türkiye’de son yıllarda kur artış oranlarının enflasyonun üzerinde seyrettiğini, hasebiyle dolar cinsinden bedellerde düşüşün “çok daha keskin” olduğunu vurguladı.
SSDF FAKTÖRÜ
Şenesen ayrıyeten, Türkiye’nin SIPRI tarafından 10,6 milyar olarak hesaplanan askeri harcamalarının içinde muhtemelen yalnızca bütçeden değil, Savunma Sanayii Destekleme Fonu’ndan (SSDF) yapılan harcamaların da yer aldığına dikkat çekti.
SSDF, 1985 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri’nin modernizasyonunun sağlanması ve Türkiye’de çağdaş savunma sanayiinin kurulması için gerekli kaynağın, genel bütçe dışında devamlı ve istikrarlı bir halde temini hedefiyle Merkez Bankası nezdinde buyruğunda kuruldu.
Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığının faaliyet raporlarında yer alan bilgiye nazaran, AKP iktidarı periyodunda yapılan kanun değişiklikleri ile Emniyet Genel Müdürlüğü ve Ulusal İstihbarat Teşkilatının istihbarat ve güvenliğe ait tedarik taleplerinin de bu fondan karşılanması sağlanıyor. Savunma Sanayii İcra Komitesi kararları kapsamında harcanan SSDF, TSK ve öteki güvenlik güçlerinin muhtaçlıklarının “hızlı bir şekilde” tedarikini sağlamak üzere oluşturulan “etkin ve esnek” sistemin temel sistemlerinden biri olarak tanımlanıyor.
Bu fondan yapılan harcamalara ait datalar ise “gizli” olduğu gerekçesiyle kamuoyuna açıklanmıyor.
EN ÇOK ABD HARCADI
SIPRI’nin 2022 raporuna nazaran, en fazla askeri harcama yapan ülke ise tekrar açık orta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) oldu. Global askeri harcamaların yüzde 39’u ABD tarafından yapıldı. ABD’nin 2022’de asker harcamaları yüzde 0,7 artarak 877 milyar dolara yükseldi. ABD’nin gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 3,5’ine denk gelen bu meblağın içinde, Ukrayna’ya yapılan ve 19 milyar doları bulduğu kestirim edilen askeri yardım da yer aldı.
ABD’yi bu yıl da Çin izledi. Çin’in askeri harcamaları bir evvelki yıla kıyasla yüzde 4,2 artarak 292 milyar dolar oldu. Bu meblağ, askeri harcamalarını 28 yıldır üst üste artıran Çin’in 2022’deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 1,6’sına tekabül ediyor.
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ve Savunma Bakanı Sergey ŞoyguFotoğraf: Russian Look/Kremlin Pool/picture alliance
Ukrayna’yı işgalinin akabinde savunma harcamalarını artıran Rusya ise listede iki basamak yükselerek üçüncü sırada yer aldı. Rusya, savunma harcamalarını 2022’de 2021 yılına kıyasla yüzde 9,2 artırarak 86,4 milyar dolara çıkardı. Bu meblağ, Rusya’nın 2022’deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 4,1’ine denk geliyor.
Savunma harcamalarını yüzde 6 artırarak 81,4 milyar dolara yükselten Hindistan dördüncü, yüzde 16’lık artışla 75 milyar dolar harcayan ve 2022’de listede üç basamak yıkarı çıkan Suudi Arabistan ise beşinci sırada yer aldı.
Küresel askeri harcamaların yüzde 63’ü, listenin birinci beş sırasındaki ülkeler tarafından yapıldı.
Almanya tekrar yedinci sırada
ALMANYA TEKRAR YEDİNCİ SIRADA
Savunma harcamalarını 2021’e kıyasla yüzde 2,3 artıran Almanya ise 55,8 milyar dolar ile yedinci sıradaki yerini korudu.
Bu meblağ, Almanya’nın 2022’deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 1,4’üne tekabül ediyor. Almanya’nın son 10 yıldaki askeri harcamalarını üçte bir oranında artırdığı görüldü.
UKRAYNA ETKİSİ
Askeri harcamaların 2022’deki artışında Rusya’nın Ukrayna işgali kıymetli rol oynadı.
Avrupa’da askeri harcamalar 2022 yılında yüzde 13 arttı. Bu, Avrupa’da Soğuk Savaş devrinin akabinde kaydedilen en büyük yıllık artış oldu. Bu sıra dışı artışta, savaşan taraflar Rusya ve Ukrayna’nın askeri harcamalarında önemli oranda artışa gitmelerinin yanı sıra öteki birçok Avrupa ülkesinin de 2022’de işgalin akabinde askeri bütçelerini artırması tesirli oldu.
Ortadoğu ülkeleri askeri harcamalarını yüzde 3,2 artırırken Asya ve Okyanusya ülkelerinin harcamalarındaki artış yüzde 2,7 oldu.
Askeri harcamalarını oran olarak en çok artıran ülke Ukrayna oldu. Ukrayna’nın 2022’deki askeri harcamaları yüzde 640’lık artışla 44 milyar dolar oldu. Bu meblağ, Ukrayna’ya savaş nedeniyle yapılan ve 30 milyar dolar olarak hesaplanan memleketler arası mali yardımı içermiyor. 44 milyar dolarlık askeri harcama, SIPRI listelerinde birinci defa birinci 15’e giren Ukrayna’nın 2022’deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 34’üne denk geliyor.
Askeri harcama yükü en fazla olan ülkeler sıralamasında birinci basamakta yer alan Ukrayna’yı Suudi Arabistan izledi. Suudi Arabistan’ın 2022’de askeri harcamalarının oranı, gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 7,4’üne tekabül etti. (DW Türkçe)